Ο Κόνραντ υπήρξε άνθρωπος της θάλασσας. Έζησε σ’ αυτήν και έγραψε γι’ αυτήν. Την αγάπησε και τη φιλοτέχνησε. Δημιούργησε υψηλή τέχνη, πλάθοντας μύθο. Ετούτο το μικρό σχετικά βιβλίο όμως δεν είναι μυθοπλασία, αλλά συλλογή κειμένων που περιέχουν τις θαλασσινές εμπειρίες του συγγραφέα στα 20 χρόνια που πέρασε ως επαγγελματίας ναυτικός. Προφανώς, θα σκεφτεί κάποιος, απευθύνονται σε εκείνους που αγαπούν το υγρό στοιχείο, τα πλεούμενα και τη ζωή αυτή. Θα μπορούσαν, αλλά τότε δεν θα μιλούσαμε για έναν συγγραφέα αυτού του επιπέδου.
Ο «Καθρέφτης της θάλασσας» εμπεριέχει το απόσταγμα της τέχνης του Κόνραντ. Οι εμπειρίες του, οι συναναστροφές του στα ταξίδια, οι ώρες αγωνίας, ο φόβος του θανάτου, η απώλεια συντρόφων, τα στοιχεία της φύσης, είναι όλα εκεί. Η θάλασσα σε όλες τις εκδοχές της: στοργική και πλανεύτρα, μυστηριώδης και μεγάθυμη, άγρια και θανατηφόρα, να νανουρίζει, να γαληνεύει, να παρασέρνει και να σκοτώνει, τραβώντας πλοία και ανθρώπους στα βάθη της. Και φυσικά ο συγγραφέας, ο παρατηρητής. Εκείνος που μετατρέπει το υδάτινο, το φυσικό, σε καλλιτεχνικό. Ο Μάγος της πένας που μετατρέπει το προσωπικό βίωμα σε πανανθρώπινο απόκτημα, την εμπειρία του σε κοινή μοίρα, το μερικό σε ολικό.
Μην περιμένετε να βρείτε εδώ καταγγελίες περί αποικιοκρατίας, γενικώς περί των μελανών στιγμών της βρετανικής αυτοκρατορίας. Δεν αφορούν τον συγγραφέα, ο οποίος δεν είναι ιστορικός ή δημοσιογράφος για να καταγράφει την πραγματικότητα. Είναι και παραμένει μέγιστος μυθοπλάστης. Επομένως, ακόμα και σε ένα κείμενο που περιέχει πληθώρα βιογραφικών στοιχείων, θα επιλέξει να φωτίσει συγκεκριμένα σημεία, με τον ιδιαίτερο τρόπο του. Και η νοσταλγία του θα τον παρασύρει εκεί που κρύβονται οι πιο όμορφες πλευρές, ένα ένδοξο παρελθόν νεότητας που συνδυάζεται με το μεγαλείο του βρετανικού στόλου που κατέπλεε τροπαιούχος τους ωκεανούς. Ο Κόνραντ θα δώσει έμφαση στις ηρωικές πλευρές, στους μεγάλους θαλασσοπόρους, τους άντρες της θάλασσας που μοιράστηκε μαζί τους τον μόχθο, τη χαρά, τη συντροφικότητα, αλλά και την απώλεια, τον θάνατο.
Όταν έρθει η ώρα μάλιστα να ξεφύγει από το ατομικό του πεπρωμένο για να ενταχθεί στη ιστορική πραγματικότητα, θα συναντήσει τον Λόρδο Νέλσονα. Ο θαυμασμός για τον μεγάλο Ναύαρχο που δόξασε τη Μεγάλη Βρετανία κατά την περίοδο των Ναπολεόντειων πολέμων είναι εμφανής, καθώς μετατρέπει σε μυθοπλασία τη ναυμαχία του Τραφάλγκαρ, αποδίδοντάς του τον πρέποντα σεβασμό. Ουδεμία σημασία έχει κατά πόσον η ιστορική ακρίβεια κλίνει το γόνυ στην μυθοπλαστική -έστω κατά τόπους- αυθαιρεσία. Ο καλλιτέχνης δημιουργεί «κατά τον δαίμονα εαυτού», ως όφειλε.
Κλείνοντας τη σύντομη αυτή παρουσίαση, αναζητώ το σημείο εκείνο που όχι μόνο θαύμασα εγκεφαλικά, αλλά ταυτίστηκα συναισθηματικά. Είναι αυτό το ελεγχόμενο πάθος του ανθρώπου της τέχνης, ο οποίος αφήνεται να παρασυρθεί, πάντα όμως εντός του πλαισίου που ο αφηγηματικός του τρόπος καθορίζει. Πρόκειται για μια μοναδική στιγμή αρμονικής συμβίωσης της ανάγκης έκφρασης που δεν γνωρίζει όρια και της χαλιναγώγησής της από τον ίδιο άνθρωπο, ο οποίος οφείλει να μετατρέψει την κραυγή, το όνειρο, τη μυσταγωγία, σε λόγο οριοθετημένα εκπεφρασμένο. Ο εθελούσιος περιορισμός που είναι ταυτόχρονα απόλυτη ελευθερία, αυτό είναι η μέγιστη τέχνη κι αυτό με συνταράζει ως τα βάθη της δικής μου εσωτερικής θάλασσας.
Αναγνώσεις 