Ξεφύλλιζα ξανά πρόσφατα το «Axel’s Castle» του E. Wilson (εμβληματική μορφή της λογοτεχνικής κριτικής και προκάτοχος του Steiner στο New Yorker, μεταξύ άλλων). Πρόκειται για σημαντικό κείμενο που δυστυχώς παραμένει αμετάφραστο στη χώρα μας, όπως γενικότερα το έργο τού Αμερικανού διανοούμενου, πλην αποσπασματικών εξαιρέσεων. Στο μικρό αυτό βιβλίο, του 1931, εστιάζει στο κίνημα του Συμβολισμού, περνώντας από τον Κλασικισμό στον Ρεαλισμό και τον Νατουραλισμό, αναλύοντας ποιητές και συγγραφείς που εμείς πλέον τους κατατάσσουμε στον Μοντερνισμό: από τον Yates και τον Eliot στον Joyce, τον Proust και τη Stein (που κατ’ άλλους κριτικούς μάς εισήγαγε στην εποχή του Μεταμοντέρνου).
Αυτό που θέλω εδώ να τονίσω όμως είναι η αναφορά σε ΕΝΑ όνομα, εκείνο του Edgar Alan Poe και σε ΕΝΑ βιβλίο, την «Αφήγηση του Άρθουρ Γκόρντον Πιμ». Δεν είναι η πρώτη φορά που συναντώ το συγκεκριμένο σε κείμενα λογοτεχνικής κριτικής. Πρόσφατα διάβαζα ξανά ότι αποτέλεσε μία από τις δύο βασικές επιρροές του Melville για τη συγγραφή του ακρογωνιαίου «Μόμπι Ντικ» (κατά τον Steiner είναι ένα από τα ελάχιστα βιβλία δυτικού συγγραφέα που μπορούν να σταθούν επάξια απέναντι σ’ εκείνα των Tolstoy/ Dostoevsky).
Για να επανέλθω στον Wilson, ο αναγεννησιακός άνδρας ήταν σαφής: Αν δεν υπήρχε ο Poe, ουσιαστικά δεν θα υπήρχε -όπως τον ξέρουμε- ο μεταφραστής και εισηγητής του στα γαλλικά γράμματα, ο Baudelaire. Δεν θα υπήρχε με τη μορφή που τον γνωρίζουμε ο Συμβολισμός (τουτέστιν και με την ευρύτερη έννοια ο Μοντερνισμός)… δεν θα υπήρχε η Γαλλία, δεν θα υπήρχε η Αμερική, δεν θα υπήρχε ο λογοτεχνικός Κόσμος – και συγχωρήστε μου την υπερβολή.
Δυστυχώς την ποίηση δεν την κατανοώ, οπότε δεν θα αναφερθώ στο ποιητικό έργο του και την επιρροή του. Εκείνο που μπορώ να εκτιμήσω είναι το λογοτεχνικό του έργο και πρώτα και κύρια την «Αφήγηση του Άρθουρ Γκόρντον Πιμ». Δεν θα προχωρήσω εδώ σε ανάλυση, δεν είναι αυτός ο σκοπός της ανάρτησης. Θα πω μόνο ότι αποτελεί τη σπάνια εκείνη συγκυρία όπου το ψυχαγωγικό (κατατάσσεται ως ταξιδιωτική περιπέτεια ) συνδυάζεται με το άρτια λογοτεχνικό. Το πολυεπίπεδο κείμενο μπορεί να διαβαστεί κάθε φορά και με διαφορετικό τρόπο. Δεν είναι τυχαίο ότι νέες ερμηνείες συνεχίζουν να προστίθενται σε τακτά διαστήματα – αλλεπάλληλα στρώματα που κάθε εποχή αποδίδει σ’ αυτό το συγκλονιστικό έργο (ιδίως το καταληκτικό κεφάλαιο παραμένει ένα από τα λογοτεχνικά μυστήρια).
Κάποια βιβλία απαιτούν αναγνωστική εμπειρία, πολυετή εκπαίδευση και κατάλληλη ηλικία για να διαβαστούν. «Η Αφήγηση του Άρθουρ Γκόρντον Πιμ» δεν είναι ένα από αυτά. Όμως παραμένει εξίσου σπουδαίο, ή περισσότερο, σε σχέση με κάποια που ανήκουν στην πρώτη κατηγορία, εφόσον πρέπει να κάνω κάποια σύγκριση. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι ανοίγεται απροκάλυπτα στον ακηδή αναγνώστη. Εξάλλου, έχει κατορθώσει μέσα από το πέρας τόσων ετών και γενιών να κρατήσει πολλά από τα μυστικά του επτασφράγιστα. Κι αυτό -σε μια εποχή που τα περισσότερα καλλιτεχνικά προϊόντα διαθέτουν ημερομηνία λήξης είτε έχοντας εξαντληθεί σε μια εκ του προχείρου ανάγνωση είτε γιατί το αλλοτινό τους θάμπος έχει πλέον ξεθωριάσει υποβιβάζοντάς τα στην κατηγορία «Παρωχημένα»- έχει τη σημασία του.
Αναγνώσεις 