Ο Πατέρας (Otac) – Σρνταν Γκολούμποβιτς

Όχι, αυτή η ταινία δεν είναι μια ακόμα ταινία κοινωνικής κριτικής, όπου περιγράφεται η σκληρή πραγματικότητα της ζωής στην επαρχία της Σερβίας. Δεν είναι ένα ακόμα δράμα για το πώς διαμορφώνεται το πατρικό πρότυπο. Θα μπορούσε ίσως να είναι μια τραγωδία, καθώς το ορθό της εξουσίας (πολιτικής, αλλά και εκείνης των κοινωνικών προτύπων) συγκρούονται με το ορθό της προσωπικής ηθικής, του ατομικού κώδικα, καθιστώντας τον πατέρα τραγική μορφή. Περισσότερο όμως, θεωρώ, είναι μια ταινία μαθητείας, μια ταινία αντρικής / πατρικής αξιοπρέπειας και ατομικιστικής εξέγερσης – ενάντια σ’ όλους και στα πάντα. Ας εξηγηθώ.

Το πρώτο σοκ, το άγριο ξύπνημα, έρχεται στην εναρκτήρια σκηνή όταν η σύζυγος απειλεί -και το κάνει- να αυτοπυρποληθεί με τα παιδιά της, προκειμένου η επιχείρηση που απέλυσε τον άντρα της να του δώσει τα δεδουλευμένα, καταλήγοντας η ίδια στο νοσοκομείο. Από εκεί ουσιαστικά ξεκινάει η έγερση του πατέρα, ενός σκυφτού, παραδομένου ανθρωπάκου που δουλεύει ως υλοτόμος, ο οποίος αναλαμβάνει να φέρει τα παιδιά του στο σπίτι, με την ευλογία της μάνας να τον συνοδεύει, παραδίδοντάς του τη σκυτάλη της αξιοπρέπειας. Όταν η Πρόνοια (και ο διεφθαρμένος διευθυντής) τον κρίνει ακατάλληλο και τού αφαιρεί την κηδεμονία, αποφασίζει να ταξιδέψει στο Βελιγράδι για να παραδώσει την έφεσή του ο ίδιος στον Υπουργό.

Ο εξαθλιωμένος Νίκο θα διασχίζει τα 300 χλμ., με τα πόδια κυρίως, ενώ στην πορεία θα συναντήσει κάποιους που θα τον συντρέξουν ή θα τους συντρέξει ο ίδιος (ο αδέσποτος σκύλος, θα του κάνει παρέα, και θα μοιραστούν την ελάχιστη τροφή του). Θα περπατήσει με πείσμα μέσα από ακατοίκητες περιοχές και σε μια σκηνή βιβλικής έντασης θα περάσει ανάμεσα από μια αγέλη λύκων που θα παραμερίσουν αναγνωρίζοντας τον όμοιό τους, έστω κι αν αυτός δεν το γνωρίζει ακόμη.

Θα καταλήξει στην πρωτεύουσα και εκεί, μέσω της δημοσιότητας των ΜΜΕ, θα συναντήσει τους πολιτικούς, θα του δώσουν υποσχέσεις, στέλνοντάς τον πίσω στο χωριό του. Θα βρεθεί ξανά αντιμέτωπος με την τοπική γραφειοκρατία και διαφθορά, σαν να μην άλλαξε τίποτα αντικειμενικά, χωρίς λύση, χωρίς έλεος. Και εδώ ξεκινά το σημαντικότερο μέρος της ταινίας.

Αυτό το σκυφτό ανθρωπάκι που ξεκινάει την ταινία, ένας τύποις πατέρας και άντρας, δεν είναι πλέον αυτός που επιστρέφει από το προσωπικό Χατζ του. Ο σκηνοθέτης, προς τιμήν του, δεν μας δείχνει τον πρωταγωνιστή να εξεγείρεται φωναχτά, να εκρήγνυται με όσα του συμβαίνουν. Κάνει κάτι καλύτερο: τον ανορθώνει σταδιακά, τον εξανθρωπίζει, του προσφέρει συνείδηση. Επιστρέφοντας μετά από τη δεύτερη ατυχή συνάντησή του με τον άνθρωπο του κράτους στο χωριό του, έρχεται σε επαφή με μια ακόμα αμείλικτη πραγματικότητα: οι συγχωριανοί του έχουν αδειάσει το σπίτι από τα πράγματά του (γροθιά στον μύθο της ανθρώπινης αλληλεγγύης). Σε μια από τις πλέον συγκλονιστικές σκηνές, ο άντρας θα ανακτήσει μπροστά στα μάτια μας την αξιοπρέπειά του. Θα μαζέψει ένα-ένα τα λάφυρα, μπαίνοντας άφοβα και ανερυθρίαστα στα σπίτια των «συνανθρώπων» του, για να τα φέρει πίσω στο δικό του.

Η τελική σκηνή στην κουζίνα είναι ανατριχιαστική: ο Άντρας/ Πατέρας (όλα κεφαλαία πλέον) στήνει και ανακτά κυριολεκτικά και μεταφορικά ξανά τη ζωή του. Τέσσερις καρέκλες κι ένα τραπέζι αρκούν. Όλα είναι εκεί που πρέπει στην οικογενειακή εστία. Κι ας μην είναι ακόμα τα ίδια τα πρόσωπα εκεί, δεν έχει σημασία τώρα. Ο Άντρας / Πατέρας θα κάτσει στην κορυφή, θα φάει το ψωμί του, το τελευταίο, πριν φύγει ήρεμος για πόλεμο εναντίον όλων. Ο θεατής δεν βλέπει πλέον έναν δειλό οσφυοκάμπτη, υπήκοο του τίποτα, συνάνθρωπο κανενός. Βλέπει έναν αξιοπρεπή πολεμιστή, με αποφασισμένο βλέμμα. Γιατί ξέρει καλά πως του έχουν αφήσει μόνο δύο επιλογές: είτε να φύγει και να επιστρέψει με εκείνους που αγαπά είτε να μην επιστρέψει ποτέ, παίρνοντας μαζί του όσους περισσότερους μπορέσει. Καμία ειρήνη!