«Αμάρτησα για το παιδί μου», κατάσταση. Μελοδραματικό (όχι πως αυτό από μόνο του είναι κακό), εκβιάζει συναισθήματα (αυτό είναι κακό, γιατί παραπέμπει σε διδακτισμό).
Εν προκειμένω, ο Τσβάιχ παίρνει ένα βαρύγδουπο θέμα (εκείνο της άνευ όρων αγάπης) και το επιβάλλει στον αναγνώστη με επιφανειακό τρόπο, δίχως να εμβαθύνει καθόλου στο πώς και το γιατί. Η εξέλιξη βασίζεται στην παράθεση ακραίων καταστάσεων, προκειμένου να αναδειχθεί το μέγεθος του δράματος. Όχι όμως μέσα από την εξέλιξη του χαρακτήρα της ηρωίδας (ο Μπαχτίν είχε μιλήσει ωραία για αυτόν τον επιφανειακό τρόπο προσέγγισης, σε σύγκριση με το ολοκληρωμένο μυθιστόρημα μαθητείας), αλλά από το πώς η ζωή πλήττει το αθώο θύμα που οδηγείται στην οριστική απώλεια.
Στο «Γράμμα μιας άγνωστης», ο συγγραφέας κεντρίζει εξαρχής το θυμικό του αναγνώστη, και θα μου επιτρέψετε να πω κυρίως της αναγνώστριας, δεδομένου ότι αυτό το «unconditional love theme» αποτελεί κυρίως γυναικείο στερεότυπο (οι άντρες έχουν τα δικά τους στερεότυπα, προφανώς). Και το πρόβλημα με τα στερεότυπα είναι ότι αγγίζουν μεν άμεσα, πλην όμως αφαιρούν από το βάθος και την ουσία
Δεν τίθεται προφανώς ζήτημα κατά πόσον «αυτά συμβαίνουν, και είναι βγαλμένα από τη ζωή!», διότι αυτό δεν αφορά ολωσδιόλου τον αναγνώστη λογοτεχνίας – υπάρχουν τα τηλεοπτικά δελτία για τον σκοπό αυτό.
Να τονίσω ότι κατανοώ τη συναισθηματική ταύτιση του αναγνώστη με χαρακτήρες και υποθέσεις (το εν λόγω, θα ήταν ιδανικό ανάγνωσμα για εφήβους) ως αρχικό στάδιο στην πορεία εξέλιξής του, αλλά δεν την αποδέχομαι για τον εαυτό μου πλέον. Για εμένα η ταύτιση γίνεται πάντα με το όραμα του συγγραφέα. Και το όραμα του Τσβάιχ μου φάνηκε, για τους λόγους που παρέθεσα, ευτελές ποιοτικά. Οι προθέσεις του μπορεί να υπήρξαν αξιέπαινες, αλλά ουδείς κρίνει την προθετικότητα του έργου τέχνης, παρά μόνο το τελικό αποτέλεσμα.
Φυσικά, όλα τα φιγουρατζίδικα που προανέφερα έχουν ένα βασικό αντεπιχείρημα: ο κόσμος αγαπάει αυτό το βιβλίο, συνεχίζει να το διαβάζει με πάθος και κλάμα, άρα ο χρόνος έχει δικαιώσει τον Τσβάιχ και όχι έναν γκρινιάρη άγνωστο αναγνώστη. Το δέχομαι.
Τέλος, σε πιο… ad hominem επιχείρημα, ίσως μου προσάψουν ότι όλα τα προηγούμενα αποκρύπτουν εντέχνως πως είμαι απλά ένας κρυόκωλος αναγνώστης, με παγωμένη καρδιά εμπρός στο δράμα της δυστυχούς κορασίδος που έχασε τη μοναδική της αγάπη και τον καρπό του έρωτά τους. Λυπάμαι, θα προτιμήσω HBO 😉
Αναγνώσεις 