«Όλες οι λύπες υποφέρονται, αν τις βάλεις σε μια ιστορία ή αν αφηγηθείς μια ιστορία γι’ αυτές».
Καθόλου τυχαία η Χάνα Άρεντ, στο βιβλίο της «Άνθρωποι σε ζοφερούς καιρούς». ξεχωρίζει αυτή τη φράση της Ίσακ Ντίνεσεν (γνωστότερης ως Κάρεν Μπλίξεν) εν μέσω άλλων. Η φιλόσοφος εξερευνά με απαράμιλλο βάθος την αλληλοπεριχώρηση του ατομικού με το συλλογικό/ ιστορικό, βιογραφώντας ανθρώπους του στοχασμού, της πολιτικής, της τέχνης. Κοινός τόπος η αφήγηση, όπου για την Άρεντ η έννοια της αφήγησης είναι ένας συνδυασμός, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει, «ποίησης και ιστορίας».
Ό όρος «ποίηση» περιλαμβάνει τη λογοτεχνία και την τέχνη εν γένει (σε αντιδιαστολή προς τη «γνώση», την επιστήμη). Ταυτόχρονα η ιστορία είναι η αυστηρή καταγραφή των γεγονότων από τον ιστορικό. Χρέος επομένως του καλλιτέχνη και του ιστορικού, είναι να θέσουν σε κίνηση τη διαδικασία της αφήγησης, προκειμένου να εντάξουν όλους εμάς σε αυτήν. Όσον αφορά τον ιστορικό τα πράγματα είναι συγκεκριμένα. Η καταγραφή των γεγονότων, η τοποθέτηση του ανθρώπου στο ιστορικό εννοιολογικό πλαίσιο προσφέρει την απαραίτητη απόσταση από το συμβάν, καθώς τον εξοικειώνει με τις αφορμές, τις αιτίες. Η ένταξή του στην ιστορική συνέχεια, εν τέλει, δρα παρηγορητικά σε βάθος χρόνου, καθώς η συμμετοχή έστω σε μια κοινότητα πόνου παραμένει συμμετοχή και κοινότητα.
Το δεύτερο σημείο που έχει να κάνει με τον καλλιτέχνη είναι κάπως πιο αφηρημένο και χρήζει ανάλυσης. Ας σκεφτούμε πόσο σημαντικό είναι για τους ανθρώπους να μεταφράζουν τις θλίψεις τους, τον πόνο τους, σε λόγια. Πόσο σημαντική είναι η λεκτική έκφραση των συναισθημάτων τους, η δυνατότητα να μετατρέπουν τον προσωπικό τους βίωμα σε κάτι που εκφέρεται και μεταφέρεται σε άλλους. Η στιγμιαία μετάβαση, έστω κι αν γίνεται μηχανικά, από την απομόνωση – ο πόνος εικονοποιημένος ως σκληρή άκαμπτή σφαίρα που κατά την προς τα έξω κίνησή της μετατρέπεται αργά σε κάτι πιο εύπλαστο, διαχειρίσιμο- στην αλληλέγγυα παρουσία των οικείων, δρομολογεί τη μακρά πορεία της συμπόρευσης, αρχικά, και σταδιακά της ευκταίας λήθης.
Σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, ο καλλιτέχνης οικειοποιείται το άχθος της ατομικής δυστυχίας, φιλτράροντάς το μέσα από την τέχνη του, αποδίδοντάς το στην ιδανική του μορφή – τέτοιο που να είναι άμεσα αναγνωρίσιμο από τους αποδέκτες του, εμπεριέχοντας όλα όσα το καθιστούν κατ’ ουσίαν ανθρώπινο, αλλά την ίδια στιγμή μέσω της μορφικής απόστασης να αίρεται, να καθαγιάζεται, να αποσπάται από το χθόνιο χαρακτήρα του ονείδους. Η αιώρηση του καλλιτέχνη συμπαρασύρει την πάσχουσα ανθρωπότητα, καθώς εκεί αναγνωρίζει αυτό που είναι, αλλά κι εκείνο που επιθυμεί να γίνει. Κι αν η θλίψη ειπωθεί πολλές φορές με τη μορφή μιας ιστορίας, ίσως οι άνθρωποι να ξεχάσουν την ταπεινότητά τους και να ανυψωθούν στιγμιαία μαζί με την ιστορία εκεί που ο πόνος δεν θα μπορεί να τους αγγίξει.
Αναγνώσεις 