Σκέψεις

Ο μύθος του carpe diem

Λένε: «Άδραξε τη μέρα!». Λένε: «Ζήσε τη στιγμή!». Λένε: «Γλέντα σαν να μην υπάρχει αύριο!». Λένε… τρίχες. Μόνο τα ζώα ζούνε στη μακαριότητα του παρόντος, κι αυτό γιατί δεν διαθέτουν αίσθηση του χρόνου – τουλάχιστον όπως εμείς οι άνθρωποι (περισσότερα επ’ αυτού, στη συνέχεια). Αυτή είναι η κατάρα μας και, ταυτόχρονα, η ιδιαιτερότητά μας.

Ο άνθρωπος σχεδιάζει κάθε στιγμή το μέλλον του, επιχειρώντας να οργανώσει το χάος και το τυχαίο, όσο του επιτρέπουν οι δυνατότητές του. Το γεγονός ότι κι αυτό αποτελεί ψευδαίσθηση, διότι τα πάντα τελικά χτίζονται επάνω στην άμμο του χρόνου (επιρρεπή στη βουή και τη μανία του τυχαίου), δεν αναιρεί την ουσία του επιχειρήματος. Ο ανθρώπινος βίος, εξάλλου, είναι ένα μείγμα ψευδαισθήσεων και ασυνείδητων αποφάσεων που εκλαμβάνουμε και ορίζουμε ως «επιλογές».

Ακόμα όμως και μ’ αυτή την ψευδεπίγραφη μορφή, το αποτέλεσμα είναι ότι το παρόν γίνεται βορά στην αδυσώπητη βαρυτική έλξη του μέλλοντος. Κι ο βασικός λόγος παραμένει η ασφάλεια (του ιδίου του ανθρώπου ή των κατιόντων): Αφενός για να προλάβει το γήρας και να παρατείνει το αυτονόητο τέλος, καταθέτοντας σημαντικότατο τμήμα του παρόντος στην τράπεζα του μέλλοντος, όσο άσκοπο κι αν αποδεικνύεται συχνά αυτό. Αφετέρου, προς όφελος των απογόνων που καλούνται να επωφεληθούν στο ξεκίνημα της ζωής τους από το απόθεμα που έχουν αποταμιεύσει στο παρόν τους η προγενέστεροι (και αταβιστικά επαναλαμβάνουν και εκείνοι για τους δικούς τους απογόνους κ.ο.κ.). Ετούτο δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί με καθημερινά συμπόσια όπου κάθε φορά το καντήλι καίγεται ως το τέρμα, αλλά με συνετή δια βίου αυτοσυγκράτηση. Αυτόματα, οι παραληρηματικές στιγμές απόλυτα βιωμένου χρόνου καθίστανται λεπτομέρεια, μια ταπεινή εξαίρεση οριοθετημένης και περιφραγμένης ζωής.

Τελικά, το ζήτημα ανάγεται στην αέναη σύγκρουση ελευθερίας/ αναγκαιότητας (καλλωπισμένης ως ασφάλεια). Συγκεκριμένα, η ελευθερία εδώ συνδυάζεται με την απουσία επίγνωσης γήρατος και θανάτου (και ενσυναίσθησης, κατ’ επέκταση, που ενοχοποιεί όποιον επιχειρήσει να ξεφύγει), η οποία αφαιρεί από το άλογο κτήνος το άγχος μεν της προσδοκίας αλλά -το σημαντικότερο- και της διάψευσης, με μεγαλύτερη εκείνη του θανάτου. Όλη του η ζωή παραμένει ένα βιωμένο αιώνιο παρόν, έως την τελευταία του ανάσα, ένα δοξαστικό «Χαίρε!» στην ανατολή του ήλιου. Μόνο για το ζώο ισχύει στο ακέραιο εκείνο το γλυκόπικρο «carpe diem».

Τουναντίον, ο άνθρωπος (ο σκλάβος του θανάτου) υπηρετεί την αναγκαιότητα, ελάχιστα ελεύθερος (κι ας του λένε οι ιερείς, οι φιλόσοφοι και οι συγγραφείς το αντίθετο), αδυνατώντας να ξεπεράσει το γεγονός πως ό,τι ζει ως παρόν έχει ήδη περάσει στο παρελθόν, υποχρεώνοντάς τον να προετοιμάζεται για το μέλλον και την αναπότρεπτη Πτώση.

Η μοναδική ελεύθερη επιλογή του παραμένει μία: να επιλέξει ο ίδιος να δώσει το τέλος τη στιγμή που το επιθυμεί, διαφεύγοντας οριστικά από τα διλήμματα.

Για ετούτο θεωρώ ότι αυτές οι νουθεσίες που προανέφερα είναι απλά λόγος παρηγορητικός, μη έχων κανένα νόημα για όλους όσοι μοιράζονται την κοινή ανθρώπινη μοίρα.