Ποιμενική συμφωνία – Αν. Ζιντ

Όπως κι άλλα βιβλία του Ζιντ, την «Ποιμενική συμφωνία» την είχα διαβάσει πρώτη φορά στο μέσο της 2^ης δεκαετίας της ζωής μου. Προφανώς, σε αυτή την άχαρη αναγνωστικά ηλικία που έψαχνα να βρω το στίγμα μου, αναζητώντας βεβαιότητες, ανακαλύπτοντας με δέος -πρώτος εγώ!- κρυμμένους θησαυρούς (αυτή είναι η γοητεία και η αφέλεια του νεαρού αναγνώστη), σίγουρα δεν θα μπορούσα να εκτιμήσω το βάθος της σκέψης ούτε όμως και το συγγραφικό στίγμα του συγγραφέα. Έλειπε η εμπειρία, έλειπε το βάθος πεδίου, η προοπτική…

Εντούτοις, η επιστροφή μου δύο δεκαετίες μετά δεν υπήρξε η αναμενόμενη. Μην παρεξηγηθώ: ο Ζιντ είναι ένας μεγάλος συγγραφέας, με ουσία και ύφος, ευρύτητα σκέψης και βάθος πνεύματος. Το έργο του εμπεριέχει όλα εκείνα τα στοιχεία που μπορεί κάποιος να απολαύσει στην κλασική γραμματολογία. Κι όμως κάτι έλειπε, κάτι δεν με ικανοποιούσε στον βαθμό που ανέμενα.

Να το θέσω ξεκάθαρα: Οι σκέψεις του μου φάνηκαν βαρύγδουπες, ο συμβολισμός του (λογοτεχνικό ρεύμα στο οποίο, εξάλλου, ανήκε) εξαιρετικά προφανής, οι ήρωές του συχνότερα μιλούσαν ως ηθοποιοί που απήγγειλαν εντυπωσιακούς διαλόγους γραμμένους από ταλαντούχο γραφιά. Το αποτέλεσμα ήταν να αισθάνομαι σχετικώς αποστασιοποιημένος από τα τεκταινόμενα, κάτι που ποτέ δεν υπήρξε πρόθεση του Ζιντ.

Μολονότι η «Ποιμενική συμφωνία» είναι ένα μικρό σε μέγεθος βιβλίο, σε σημεία μου φάνηκε φλύαρο, καθώς οι διάλογοι και η ανάγκη του συγγραφέα να υπερτονίσει τις απόψεις του έκανε το κείμενο να ασφυκτιά. Ας μην ξεχνάμε η φλυαρία αποτελεί, ενίοτε, ένα από τα «αμαρτήματα» της γαλλικής λογοτεχνίας (αν και δεν θα βρούμε τίποτα τέτοιο στους Φλωμπέρ, Μπαλζάκ, Στεντάλ, όσο ογκώδη κι αν είναι τα έργα τους!).

Η παράσταση στην οποία είχα κληθεί να παραστώ, δεν μπόρεσε να κρατήσει αμείωτη την προσοχή μου, με αποτέλεσμα να κοιτάζω πλαγίως τις μικρές φωτεινές επιγραφές με τη λέξη «Έξοδος». Εν προκειμένω, να ολοκληρωθεί η ανάγνωση ώστε να προχωρήσω παρακάτω.

Συνεχίζω να θεωρώ ότι το ηλικιακό χάσμα είναι εν πολλοίς υπεύθυνο για την προσέγγισή μου. Ο νεαρός αναγνώστης -θυμάμαι καλά- προσάρμοζε τον εσωτερικό φακό του στην κατανόηση του κειμένου. Συγκεκριμένα, όσον αφορά την «Ποιμενική συμφωνία», οι συμβολισμοί είναι σαφείς: η μη μουσική συμφωνία μεταξύ του Προτεστάντη ιερέα και της νεαρής κοπέλας την οποία φέρνει στο σπίτι του, η εκ γενετής τυφλότητά της που αντιδιαστέλλεται προς εκείνη του άντρα απέναντι στα συναισθήματά του, η σύγκρουση μεταξύ καθήκοντος και επιθυμίας, ηθικής και συναισθήματος κ.ο.κ.

Θα ήμουν λοιπόν εξαιρετικά ικανοποιημένος με τον εαυτό μου έχοντας επιλύσει τον γρίφο, καθότι θα με κατέτασσε -έστω προσωρινά- στη χορεία των μορφωμένων, των άξιων. Η φενάκη αυτή («Τι θέλει να πει εδώ ο ποιητής;») μπορεί να κρατήσει πολλά χρόνια, ίσως και για πάντα. Στην περίπτωσή μου, η «παιδική ασθένεια» της ανάγνωσης ευτυχώς παρήλθε. Ο -πιο- ώριμος αναγνώστης μέσα μου έχει πάψει να αγωνιά για την κατανόηση (ούτως ή άλλως έρχεται, μέσω της εμπειρίας, εντός λίγων κεφαλαίων – κι αν όχι, δεν πειράζει) ή την ταύτιση με ήρωες και υποθέσεις.

Εκείνο για το οποίο διψά είναι ο τρόπος, η ιδιαίτερη ματιά του συγγραφέα, και η αγωνία της αναγνώρισης σε κάποια σελίδα σε κάποια παράγραφο, σε κάποια γραμμή. Αν εκεί κάπου οι ματιές μας συμπέσουν, τότε ο κεραυνοβόλος αναγνωστικός έρωτας θα καταυγάσει τα πάντα. Ναι, κατά τα λεγόμενα του Μπόρχες πρόκειται για ένα «σπάνιο είδος κύκνου». Άπαξ όμως και τον συναπαντήσεις, έστω στιγμιαία, δεν μπορείς να ξεχάσεις ποτέ το μεγαλείο του.

Συγκεφαλαιώνοντας, όλα όσα προανέφερα πιθανότατα μπορεί να θεωρηθούν και, με την ίδια άνεση, να απορριφθούν ως λεκτικές υπερβολές ενός ψυχρόαιμου αναγνώστη που προσέρχεται στην ανάγνωση κραδαίνοντας το ζύγι και το μέτρο, έχοντας αποφασίσει ότι η τέχνη είναι πρώτιστα η εσωτερική αρμονία των επιμέρους κι δευτερευόντως τα πλουμιστά φορέματα, τα εντυπωσιακά πανωφόρια, το απατηλά χαμογελαστό καλοκαιρινό της πρόσωπο.