Η τελευταία τριλογία – Σ. Μπέκετ

Έχοντας αποκηρύξει τον λογοτεχνικό νόμο θεών και ανθρώπων, ο Μπέκετ προχωρά ακόμα ένα βήμα με την «Τελευταία τριλογία». Το να είσαι καινοτόμος προϋποθέτει να ομνύεις εις το «καινό», ταυτόχρονα όμως να είσαι εσαεί έτοιμος για το άλμα στο κενό – και ο Ιρλανδός δεν υπήρξε ποτέ φειδωλός και οκνηρός στα εγχειρήματά του. Η ασύμμετρη απειλή της τέχνης του δεν έπαψε να προκαλεί τα ειωθότα και να γελοιοποιεί τις δήθεν πρωτοπορίες, αναλώνοντας σπάταλα, κάθε φορά, τη φλόγα της ιδιοφυίας του.

«Η τελευταία τριλογία» υπολείπεται κατά τι τής πρώτης αριστουργηματικής, τούτο όμως όχι γιατί της λείπει η ουσία, το όραμα και η μυθική πνοή. Ο Μπέκετ ωθούσε αδιάλλακτα τα όρια της τέχνης του μέχρι τέλους, προτού εγκαταλείψει τον ελλιπή για το τιτάνιο μέγεθός του κόσμο. Πιστός στον στόχο του να προσδώσει καλλιτεχνική υπόσταση στη σύγχυση, να μορφοποιήσει το χάος που ενοικεί στο κέντρο της ανθρώπινης ύπαρξης και να το αναδείξει δημιουργικά, παρακάμπτει συχνά τους περιορισμούς της γλωσσικής έκφρασης, καθυποτάσσοντάς τη στη φαντασία του.

Η ελατή γλώσσα, η δημιουργική αναρχία στον γραπτό λόγο, αποτελεί προνόμιο και ταυτόχρονα κατάρα για εκείνους που η πρωτοπορία δεν αποτελεί διακύβευμα ή σκοπιμότητα. Είναι προνόμιο αρχικά που αναμέλπεται λυτρωτικά εκ των ένδον για να εκφράσουν το χρονίως κοινολεκτούμενο, αυτό που οι πολλοί βίωσαν, αλλά οι λίγοι συνέταξαν με ρυθμό και αρμονία. Είναι ταυτόχρονα κατάρα, γιατί ωθεί συχνά σε αφηγήσεις αυτοκαταστροφικές, αυτοαναφορικές και αυνανιστικές όπου η ουσία του έργου τέχνης υποκύπτει στην αναπόδραστη βαρύτητα του αποπνικτικού, εγωτικού ύφους. Το αποτέλεσμα στην πρώτη περίπτωση είναι εμφανές στην 1^η Τριλογία, την ίδια στιγμή που η «Τελευταία τριλογία» εμπίπτει -σε σημεία έστω- στην επόμενη κατηγορία.

Ας γίνω όσο πιο σαφής μπορώ. Η σκοπιμότητα του τρόπου που επιλέγει ο συγγραφέας είναι προφανής και έχει αναλυθεί ενδελεχώς από κριτικούς και ακαδημαϊκούς -σαφώς πιο αρμόδιους- να εξηγήσουν το πώς και το γιατί. Η απουσία χώρου, χρόνου, ταυτότητας, η σταδιακή αποχώρηση του πρωταγωνιστή των μονολόγων από τα ανθρώπινα πεπραγμένα, η φυσική και πνευματική υπόστασή του που στο εν εξελίξει έργο γίνεται ολοένα και πιο φασματική, απορρίπτοντας τμηματικά αναμνήσεις, απόψεις, χαρακτηριστικά και κομμάτια του εαυτού, σπεύδοντας πλησίστιος προς το μηδέν, ένας νόστος από καιρό προαποφασισμένος… όλα τούτα -και ακόμα περισσότερα- απαιτούν τον απολύτως συγκεκριμένο τρόπο αφήγησης.

Και ποιος είναι αυτός; Η απάντηση δεν είναι απλή, αλλά εν τάχει συγκλίνει στα εξής: Καθώς η συνείδηση του εαυτού, η προσωπικότητα διασπάται σε νήματα το ίδιο…νηματική γίνεται και η αφήγηση. Ο Μπέκετ επιχειρεί να αποδώσει λεκτικά την εξάχνωση του χαρακτήρα, αφαιρώντας στρώματα περιττών εκφραστικών μέσων, απογυμνώνοντας την εμπειρία, αποκόβοντας στιγμές και επενδύοντας ως αντίβαρο στις σιωπές, τις νύξεις, τις υπεκφυγές, τις επαναλήψεις. Αυτό που απομένει είναι ο σκληρός πυρήνας της απουσίας ζωής. Οι σελίδες είναι ένας τοίχος που κλείνει αργά και ασφυκτικά προς τα μέσα και οι λέξεις αντηχούν τρομακτικά στις επιφάνειες, καθώς η ηχώ τους επιστρέφει διαμέσου του πρωταγωνιστή στον αναγνώστη αποσπασματικά, ακατάληπτα, φοβικά.

Αυτή πιστεύω πως είναι η γοητεία και ταυτόχρονα η αδυναμία του έργου αυτού. Καθώς ο Μπέκετ εγκυμονεί μια νέα αισθητική έκφραση, αποδομώντας την υπάρχουσα, παρασύρεται σε αχαρτογράφητες κελεύθους (παράλληλες με εκείνες του Τζόυς στους «Φίνεγκαν»). Το αποτέλεσμα στον αναγνώστη (εκείνον που δεν τον φοβίζει ο δίχως πυξίδα διάπλους της Μπεκετικής terra incognita) είναι μια θεμιτή αίσθηση απώλειας προσανατολισμού, ενός λεκτικού ιλίγγου στον οποίο ναι μεν υποβάλλεται εκουσίως, συχνότερα δε αδυνατεί να ισορροπήσει και εξοκέλει, αδυνατώντας να παρακολουθήσει σε όλη του την έκταση τη Μεγάλη Πορεία προς τη λογοτεχνική Θέωση.

Ας είναι. Ακόμα κι έτσι, η Τριλογία αυτή περικλείει, έστω εν σπέρματι, το σύμπαν του δημιουργού της, το άχθος των καλλιτεχνικών και υπαρξιακών του επιλογών, το όριο της έμπνευσής του και ταυτόχρονα τα όρια της προσωπικής μας συμμετοχής. Εν ολίγοις, όλα εκείνα που καλούμε Τέχνη.