Ο Έρικ Χομπσμπάουμ υπήρξε μια ιδιαίτερη περίπτωση ιστορικού. Δηλωμένος Μαρξιστής και ταυτόχρονα κοσμοπολίτης (δεν αναιρεί το ένα το άλλο, όσο και αν οι μετέπειτα «ζηλωτές» θέλησαν να μας πείσουν περί του αντιθέτου), έζησε σε ταραγμένα χρόνια, σε εποχές επαναστάσεων, πολέμων και αλλαγών.
Η αυτοβιογραφία του Βρετανού βρίθει αναφορών σε όλα εκείνα τα γεγονότα και τα πρόσωπα που σημάδεψαν την πορεία του και τον τρόπο σκέψης του, ξεκινώντας από το 1917 (έτος της γέννησής του). Κρίνοντας εκ των υστέρων, δεν μπορώ να γνωρίζω τι από αυτά μπορεί να ενδιαφέρει το νεότερο κοινό, καθώς πολλές αναφορές του ιστορικού σε ιδεολογίες (κομμουνισμός/ ναζισμός/ τριτοκοσμισμός) και έθνη (Σοβιετική Ένωση και δορυφόροι, Βαϊμάρη και Γερμανικό Ράιχ) αποτελούν παρελθόν – συχνά έχουν σκεπαστεί με το πέπλο της λήθης.
Αλλά ακόμα και οι χώρες της Δύσης (των οποίων πολίτης υπήρξε πάντα ο Χομπσμπάουμ – από τη Βιέννη και το Βερολίνο, στο Λονδίνο και το Μανχάταν) σίγουρα δεν είναι οι ίδιες με εκείνες της εποχής του, όπως συχνά αναφέρει με το καθαρό βλέμμα του φλεγματικού και συνειδητοποιημένου ιστορικού. Δεν διέκρινα κάποια νοσταλγία για τις εποχές εκείνες (ακόμα και τη δικαιολογημένη τής νεότητας) ούτε όμως και προσπάθεια άκριτης αιτιολόγησης των απόψεων, της ιδεολογίας, των θέσεων του συγγραφέα, όταν έκρινε πως αποδείχθηκαν ελλιπείς.
Όχι γιατί ο Χομπσμπάουμ υπήρξε αμετανόητος, δογματικός κ.ο.κ. Τίποτα τέτοιο δεν αποκόμισα από το βιβλίο αυτό, καθότι πάνω από όλα ο ιστορικός είναι επίγονος μιας μεγάλης, φιλελεύθερης παράδοσης πραγματισμού που διακρίνει όλους τους μεγάλους αντιφρονούντες (lato sensu) Αγγλο-αμερικανούς διανοητές, από τον Russell στον Dewey και από τον Rorty στον Τσόμσκι, αποτρέποντάς τους να διολισθήσουν σε όποιας μορφής αντιδημοκρατικού ολοκληρωτισμού. Ως αποτέλεσμα οι αναμνήσεις του δεν είναι πικρόχολες, δεν αποπνέουν την εμπάθεια του «ηττημένου» της ιστορίας, του ανθρώπου που κοιτάζει με πικρία όσα χάθηκαν (όπως οι νοσταλγοί πάσης φύσεως).
Τουναντίον έχει το ηθικό σθένος και την καλλιέργεια να αναγνωρίσει την πρόοδο που επιτελέστηκε σε όλα τα επίπεδα από την εποχή της νεότητάς του (έστω εν μέσω οπισθοδρομήσεων), σε καθημερινό επίπεδο, για την πλειονότητα των ανθρώπων του πλανήτη. Και προφανώς, με δικαιολογημένη υπερηφάνεια, θυμίζει τις ιδέες εκείνες, τους ανθρώπους που τις έφεραν ως τίτλο τιμής, αλλά και τους αγώνες που συνέβαλαν σε σημαντικό βαθμό σε αυτή τη συνολική πρόοδο για την ανθρωπότητα.
Ένας σπάνιος άνθρωπος, επιστήμονας, διανοούμενος, σε μια de profundis εξομολόγηση, για μια εποχή που παρήλθε ανεπιστρεπτί.
Αναγνώσεις 