Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος – Π. Λέβι

Ο Levi αφήνει να αιωρείται ημιτελής η υποθετική πρόταση στον τίτλο, ως «Δαμόκλειος σπάθη». Θα μπορούσε να συνεχίζει ως εξής: «…τότε δεν αξίζει να ζεις σ’ αυτόν τον κόσμο» ή, ακόμα, «…τότε η συγγραφή ενός τέτοιου βιβλίου δεν έχει κανένα νόημα!» κ.ο.κ.

Ο συγγραφέας δεν πείστηκε τελικά για το ατελέσφορο του εγχειρήματός του. Ίσως γιατί ο άνθρωπος δεν είναι αποκλειστικά εκείνο το αιχμηρό, άκαμπτο εργαλείο βίας που δεν κατονομάζεται στον τίτλο, αν και περιγράφεται ενδελεχώς στις σελίδες του βιβλίου.

Ίσως πάλι γιατί ο άνθρωπος είναι κάτι επιπλέον, άξιο να του αφιερώσει λέξεις που συστρέφονται κραυγάζοντας στο χαρτί: ον ταπεινό στην ανημπόρια του, μικρόψυχο στη δυστυχία του, αλλά μολοντούτο με πνεύμα ζωντανό που -εκστατικά απορημένο μπροστά στον θάνατο, δικό του και των άλλων- προσκολλάται απελπισμένα στην ανθρώπινη ουσία του.

Μια ισχνή, τρεμάμενη φλόγα σε λευκό τοπίο (παγωμένη η κόλαση που άνθρωποι εμπνεύστηκαν), κι ολόγυρα πλεγμένο συρματόπλεγμα, με μια μεταλλική επιγραφή στην πύλη: «Arbeit Macht Frei».