Αποτελεί αναμφίλεκτο επίτευγμα να μεταφέρεις την ποίηση στον πεζό λόγο, ενώ διατηρείς γραφή μινιμαλιστική, και ο εξαιρετικός στιλίστας J. Thompson διέθετε το ταλέντο να το επιτύχει. Σε αντίθεση με τους γραφιάδες αστυνομικών που αναλώνουν την υπομονή τού αναγνώστη στις πολλές εκατοντάδες σελίδων τους, ο Thompson συνήθως χρειάζεται 200-250 σελίδες, συχνά λιγότερο, για να αναπτύξει τους χαρακτήρες και την ιστορία που έχει να διηγηθεί. Και το πράττει με μοναδικό αφηγηματικό ύφος.
Δεν του έχει αποδοθεί τυχαία ο τίτλος «dime-store Dostoyevsky», αν και εγώ θα προτιμούσα τον όρο «Dark-side Dostoyevsky», δεδομένου πως υπάρχουν κάποιες ομοιότητες αλλά και σαφείς διαφορές μεταξύ τους. Ομοιότητες όσον αφορά τον τρόπο που και οι δύο αποδομούν τους ήρωές τους, τοποθετώντας τους σε ένα εχθρικό κοινωνικό περιβάλλον και καταγράφοντας τη σχάση που το τραυματικό γεγονός δημιουργεί στον ψυχικό τους κόσμο και στην επαφή με τους γύρω τους.
Εκεί όμως που οι ήρωες του Ντοστογιέφσκι ως φορείς του δογματικού Χριστιανισμού του συγγραφέα έχουν εξαρχής -ή καταλήγουν με- ορθή (βλ. χριστιανική) πνευματική και ηθική υπόσταση και κάθαρση έστω υπό τη μορφή τιμωρίας, οι ήρωες του Thompson πόρρω απέχουν. Ο hardboiled συγγραφέας δεν προσφέρει καμία κάθαρση, καθότι δεν πιστεύει και δεν επιβραβεύει το δίπολο «ενοχής / τιμωρίας» για τους ήρωές του. Οι τελευταίοι εγκυμονούν σκέψεις και δράση στο σκοτάδι της ύπαρξής τους, τυφλοί απέναντι στα υπόγεια και υπόρρητα κίνητρά τους, αδυνατώντας να ενδοσκοπήσουν, έχοντας απωλέσει (αν ποτέ την είχαν) την πυξίδα που δείχνει τον ηθικό Βορρά.
Κι αν τα προαναφερθέντα ορίζουν το γενικότερο πλαίσιο του έργου του Thompson, το «Ξεπάστρεμα» εξαιτίας της δομής και του ύφους του παραπέμπει σαφώς στον Χέμινγουεϊ (η μεγάλη αγάπη των noir συγγραφέων), αλλά και στον Φώκνερ του «Καθώς ψυχορραγώ».
12 πρόσωπα, κάτοικοι μιας μικρής πόλης σχετίζονται αμέσως ή εμμέσως με τη δολοφονία μιας καθόλα αντιπαθητικής και μοχθηρής γυναίκας που διασπείρει κακεντρέχειες, δηλητηριάζοντας τη ζωή της πόλης. Ο καθένας από αυτούς θα μπορούσε θεωρητικά να είναι ένοχος, όχι πως έχει κάποια ιδιαίτερη σημασία για την αξία του βιβλίου αυτού που, για μένα, θα μπορούσε να έχει ξεκινήσει με την αποκάλυψη του δολοφόνου, δίχως να υστερεί σε τίποτε.
Η λογοτεχνική αξία του έγκειται στον εξαιρετικό τρόπο διαχείρισης του θέματος από τον συγγραφέα. Ο καθένας εκ των 12 αφηγητών διαθέτει το δικό του ύφος, καθώς αφηγείται την ιστορία του με τη μορφή εσωτερικού μονολόγου. Είναι σαφές πως η Χάττι, η μαύρη αγράμματη υπηρέτρια δεν μπορεί να μιλήσει όπως ο μορφωμένος γιατρός. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση του «τρελού» του χωριού, του οποίου η ποιητική, νεφελώδης οπτική με άγγιξε ιδιαίτερα. Ο Thompson σκιαγραφεί με εντυπωσιακό τρόπο τον ψυχισμό του αλκοολικού μεν, με προφητικές εκλάμψεις δε χαρακτήρα που διακρίνει όσα οι νουνεχείς πολίτες δεν κατορθώνουν.
Και βέβαια, ο μεγάλος συγγραφέας απλά μεγαλουργεί, κάνοντας αυτό που ξέρει καλύτερα, όταν εισέρχεται στο μυαλό των διφορούμενων ή σκοτεινών χαρακτήρων. Εκεί το ανοίκειο γίνεται οικείο και ο αναγνώστης νιώθει την υποχρέωση να συμβιβαστεί με το αρνητικό ή τουλάχιστον να το ανεχτεί, ακόμα κι εάν του φαίνεται εκ πρώτης απεχθές. Ως προς αυτό αναδεικνύεται η τέχνη του σημαντικού αυτού συγγραφέα: στο πώς αποδίδει στιλιστικά την Κοινοτοπία του Κακού, αναγκάζοντας τον αναγνώστη να κοιτάξει για λίγη ώρα μέσα στην άβυσσο, ώστε με τη σειρά της κι αυτή να κοιτάξει εντός του.
Να μια ακόμα αντιστροφή του Ντοστογιεφσκικού προτύπου, καθώς στον Thompson το σκοτεινό, το μιαρό δεν αιτιολογείται, δεν στηλιτεύεται, απλά υφίσταται, προκαλώντας μια άλλου είδους κάθαρση. Όχι εκείνης που στηρίζεται στη δικαίωση, στην τιμωρία, στην επικράτηση του θετικού, αλλά της αισθητικής, αμοραλιστικής μορφής: της αιώρησης του αναγνώστη εκτός συμβάσεων και αναστολών σε έναν υπέροχα στιλιστικό κόσμο όπου ο μόνος κυρίαρχος και Ύπατος ηθικός Αρμοστής είναι ο Συγγραφέας και η πένα του.
Αναγνώσεις 