Όταν ο ίδιος ο Δάσκαλος παραδίδει μαθήματα λογοτεχνίας, παίρνουμε χαρτί και μολύβι και απλά κρατάμε ευλαβικά σημειώσεις. Και όντως πρόκειται περί μαθημάτων (παραδόσεων για να κυριολεκτήσω) σε πανεπιστήμια των ΗΠΑ και συγκεκριμένα στα Wellesley και Cornell, με αντικείμενο κάποια από τα σημαντικότερα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας (μεταξύ αυτών, «Μαντάμ Μποβαρύ», «Ζοφερός οίκος», «Οδυσσέας»).
Το πιο ενδιαφέρον σημείο του βιβλίου αυτού, για εμένα τουλάχιστον, δεν είναι τόσο η ανάλυση των συγκεκριμένων βιβλίων-σταθμών (καλύτερα να τα έχει διαβάσει κάποιος προτού επιχειρήσει να εισέλθει στην ανάλυσή τους), αλλά η άποψη του Ναμπόκοφ για το τι εστί λογοτεχνία, αλλά και πώς πρέπει να είναι ο ιδανικός αναγνώστης (rereader, για την ακρίβεια). Από αυτά προκύπτει ένα αυστηρό κανονιστικό πλαίσιο, στο οποίο προφανώς ανταποκρίνεται μια μικρή ελίτ αναγνωστών και συγγραφέων, γεγονός εξαιρετικά διαφωτιστικό και… απελευθερωτικό συνάμα.
Δεν βαυκαλίζομαι, να ξεκαθαρίσω, πως ανήκω σ’ αυτή τη μικρή, πλην όμως εξαίσια κοινότητα, καίτοι εν πολλοίς ταυτίζομαι με τον Δάσκαλο, τουλάχιστον όσον αφορά τα κριτήρια αξιολόγησής του, αλλά όχι απαραίτητα τις (συχνά εξοργιστικές) αξιολογικές κρίσεις του για επιμέρους έργα και συγγραφείς.
Για να γίνω πιο συγκεκριμένος, ο Δάσκαλος αποδεικνύεται όχι μόνο αυστηρός και απόλυτος στα κριτήριά του, αλλά ταυτόχρονα δεν δείχνει διατεθειμένος να επιδείξει την παραμικρή ανοχή στους διαφωνούντες, στους μετριοπαθείς, στους…χλιαρούς, όσον αφορά τα λογοτεχνικά τους ήθη και πεπραγμένα.
«Η λογοτεχνία είμαι Εγώ» μοιάζει να είναι το υπόρρητο (;) moto του και βεβαίως δεν ορρωδεί στην κριτική του απέναντι σε όσους θεωρεί ακατάλληλους για το ρόλο αυτόν. Από την άλλη, σε μια εποχή «ανόδου της ασημαντότητας», τιτάνες όπως ο Ναμπόκοφ μας υπενθυμίζουν, συχνά με τρόπο ωμό, πως η Αριστεία (λέξη που έχει εκπέσει στο επίπεδο της φτηνής δημοσιογραφίας ) είναι μία και μόνη: εκείνη του Πνεύματος!
Βρίσκω εξαιρετικά διασκεδαστική αυτή τη συγκαλυμμένη -και μη- απολυτότητα, όσον αφορά τα υψηλά κριτήρια και τις αισθητικές κρίσεις απέναντι σε ομοτέχνους του και στους μαθητές του (όλους εμάς δηλαδή), μιας και ούτε προς στιγμή δεν αποδέχεται το…ελαφρυντικό της υποκειμενικότητας. Τουτέστιν, αν διαφωνείς μαζί του, τότε ξεκάθαρα το λάθος είναι όλο δικό σου – ένας παραπάνω λόγος να αγαπήσω τον Δάσκαλο και την «επί του Όρους» ομιλία του.
Αυτή εξάλλου είναι και η (μία ακόμα) διαφορά μας: Ως μέτριος, είμαι και μετριοπαθής (και ενοχικός συνακόλουθα). Ο Ναμπόκοφ μόνο μετριοπαθής δεν είναι (άρα, μη ενοχικός), όπως παγερά και άτυπτα ανατέμνει το έργο των ομογάλακτών του. Με βασική διαφορά του πως εκεί που ο ίδιος τρύγησε τον ιχώρ των Θεών της λογοτεχνίας, οι λοιποί (πλην ελαχίστων φωτεινών εξαιρέσεων), εξέπεσαν της Χάριτος.
Κλείνω με κάποιες από τις βασικές αρχές που διέπουν την κριτική και το έργο του και τις οποίες έχω αφομοιώσει και -προσπαθήσει αμελλητί- να ενσωματώσω στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνομαι και διαβάζω τη λογοτεχνία:
«Στη λογοτεχνία, το ύφος και η δομή είναι το άπαν, οι ιδέες είναι ανοησίες.»
«Η λογοτεχνία δεν ξεκίνησε την ημέρα εκείνη που ένας νεαρός βγήκε από το δάσος φωνάζοντας ‘λύκος, λύκος!’, με έναν μεγάλο μαύρο λύκο στο κατόπι του. Η λογοτεχνία γεννήθηκε την ημέρα που το αγόρι φώναζε ‘λύκος, λύκος!’ και δεν υπήρχε κανένας λύκος πίσω του…»
«The -isms go, the -ist dies, art remains!»
Αναγνώσεις 
Καλά τα λέει ο Δάσκαλος. Πήξαμε στην μετριοπάθεια. Ας βρίσουμε και λίγο Ντοστογιέφσκι να κάνουμε κέφι. Να εγώ, στα χνάρια του, ετοιμάζομαι εντός των ημερών να βρίσω Γουάλας! Βέβαια τα δοκίμιά του παραμένουν αμετάφραστα στα ελληνικά, εμ πώς να βρουν την θέση τους στην ελληνική εκδοτική μετριότητα;;
Τώρα κάποιοι θα πουν δεν είσαι Ναμπόκοφ, που έμαθες να βρίζεις και σπουδαίους λογοτέχνες. Το ξέρω πως δεν είμαι Ναμπόκοφ (αν και πολυ θα το ήθελα) αλλά η αρνητική κριτική στοιχειοθετείται από τα πάθη μας και μια χούφτα σωστά επιχειρήματα. Δεν χρειάζεται να είμαι υπεράνω όλων για να κάνω κριτική. Αυτό μου την δίνει με τον χώρο του βιβλίου αλλά και γενικότερα. Γίνε σαν τον Ναμπόκοφ, σου λένε, και μετά μίλα, ενώ αυτός που με νουθετεί, συγκριτικά με τον Ναμπόκοφ, δεν μπόρεσε να γίνει τίποτα περισσότερο από την κυρα-Κατίνα από τα Πετράλωνα, ας πούμε!
Αν παρακολουθούσαμε και μεις τα μαθήματα, ίσως να είχαμε συμμαθητή τον Πύντσον και να μας ζητούσε τις σημειώσεις μας :p
Μου αρέσει!Αρέσει σε 1 άτομο
Φυσικά και συμφωνώ μαζί σου, περί μετριότητας εκδοτικής, περί «τελειότητας» ως το κλασικό καταφύγιο εκείνων που φοβούνται την κριτική ή απλά δεν έχουν κριτήρια κ.ο.κ. Και είναι, τέλος, κρίμα που αυτό (και άλλα σαν κι αυτό) το βιβλίο δεν έχει μεταφραστεί.
Μου αρέσει!Μου αρέσει!