Δεν διαθέτω την απαραίτητη θεωρητική, φιλοσοφική «σκευή» ώστε να κρίνω επαρκώς το αριστουργηματικό αυτό βιβλίο που έθαλψε κάποια βράδια της φοιτητικής μου ζωής, πολλά χρόνια πριν.
Μέχρι σήμερα όμως με έχουν συνοδεύσει θραύσματα σκέψεων και εντυπώσεις, με πιο χαρακτηριστική την εξής: Βαθιά -ελιτιστική, σαφώς- απαξίωση της μαζικής επικρατούσας κουλτούρας, με την οποία οι δύο αυτοί Γίγαντες της Σχολής της Φρανκφούρτης αναγκάστηκαν να έρθουν σε επαφή φεύγοντας εξόριστοι από τη χώρα τους, μακριά από τον απροσπέλαστο πύργο του Πνεύματος τον οποίο για δεκαετίες ενοικούσαν και υπηρετούσαν πιστά.
Για τους Theodor Adorno και Max Horkheimer, το κοινό που σε μια κατάμεστη κινηματογραφική αίθουσα απολαμβάνει με στεντόρειο γέλωτα την προβολή αποτελεί «παρωδία της ανθρωπότητας». Ομοίως, το σύνολο του λεγόμενου ελεύθερου χρόνου των εργαζομένων-μυρμηγκιών δεν είναι τίποτε περισσότερο από «μετείκασμα της εργασιακής διαδικασίας».
Είναι προφανώς αμέτρητα τα παραδείγματα, αν και δεν έχει νόημα να αναφερθούν μεμονωμένα, σε ένα κείμενο που βρίθει απαξιωτικών χαρακτηρισμών για το σύνολο της μαζικής κουλτούρας τής σύγχρονης εμπορευματικής κοινωνίας και της «εργαλειακής διάστασης του Διαφωτισμού».
Δεν έχει επίσης κάποια σημασία κατά πόσον την εποχή της νεότητάς μου ταυτιζόμουν άκριτα με το περιεχόμενο του έργου αυτού. Προφανώς έτρεφα (φρούδες) ελπίδες πως η «Βαλχάλα της Κριτικής Θεωρίας» θα με δεχόταν στους κόλπους, έστω των θαυμαστών της. Φευ!
Πλέον, έχοντας απορρίψει τις υψιπετείς προσδοκίες και συμβιβαστεί με τις διαψεύσεις μου, δεν απομένει παρά να απολαύσω ένα κείμενο μεστό, ευφυές και μάλλον… εκτός πραγματικότητας. Όχι γιατί η σκέψη των συγγραφέων του ξεπεράστηκε, αλλά διότι δεν θα μπορούσαν οι Τιτάνες να χωρέσουν στην Προκρούστεια κλίνη τής εποχής της «ασημαντότητας».
Και αν το σύγχρονο κοινό δεν δύναται να αναγνωρίσει τον εαυτό στο βιβλίο αυτό, ίσως πρέπει να θυμίσω τον Hegel: «Κανένας δεν είναι ήρωας για τον υπηρέτη του. Όχι επειδή ο ήρωας δεν είναι ήρωας, αλλά γιατί ο υπηρέτης είναι υπηρέτης.»
Αναγνώσεις 